Pierwsze noworoczne zakupy zdziwiły wielu Polaków. Sięgając po ulubione napoje, dostrzegli znacznie wyższe ceny. To skutek wprowadzenia podatku cukrowego. Oficjalnie rządzący chcą nim skłonić konsumentów do wybierania zdrowszych produktów. Liczne zdjęcia etykiet cenowych zaczęły krążyć w sieci, a zaraz po tym ujrzeliśmy serie inspirujących internetowych memów odwołujących się do zaskakujących podwyżek. Czy wprowadzenie nowej opłaty ma szansę poprawić stan naszego zdrowia, czy po prostu jest kolejnym z ciężarów fiskalnych, które od początku swoich rządów ufundował nam obóz Zjednoczonej Prawicy? Dziś na pewno wiemy już jedno: gwałtowny i negatywny odbiór społeczny podniesionych cen napojów słodzonych oznacza, że przynajmniej na własnej skórze przekonaliśmy się, czym jest zjawisko incydencji podatkowej. Inaczej mówiąc, nauczyliśmy się rozróżniać, kto ostatecznie ponosi ciężar podatku.
Nikogo nie trzeba przekonywać, że otyłość to choroba przewlekła i jedno z większych wyzwań cywilizacyjnych XXI wieku. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku prawie dwa miliardy osób dorosłych miały nadwagę. Spośród nich ponad 650 milionów było otyłych. To oznacza nadwagę aż 39% ogółu dorosłych (39% mężczyzn i 40% kobiet) i otyłość około 13% światowej populacji dorosłych (11% mężczyzn i 15% kobiet). Między rokiem 1975 a 2016 częstość występowania otyłości na całym świecie wzrosła prawie trzykrotnie[1]. Problem zbyt dużej masy ciała stał się piątym co do częstości czynnikiem ryzyka zgonów na świecie. Każdego roku z powodu nadwagi lub otyłości umiera prawie 2,8 miliona osób dorosłych[2].
Powyższe dane są zatrważające. Kierując się logiką w wersji rządzących, należałoby podjąć szereg zdecydowanych działań, które mogłyby się przyczynić do redukcji otyłości wśród społeczeństwa. Tymczasem okazuje się, że miłośnicy pączków lub batonów mogą nadal cieszyć się smakiem ulubionych przekąsek, nie odczuwając wzrostu cen spowodowanego nową opłatą. Podatkiem nie zostały objęte inne produkty spożywcze zawierające nawet o wiele większe ilości cukru, na przykład słodycze, ciastka cukiernicze, lody. Dodatkowy podatek nie oszczędził za to przedsiębiorców korzystających przy produkcji napojów słodzonych z zamienników cukru, między innymi ksylitolu czy aspartamu. Wyższych cen możemy się więc spodziewać, również kupując popularne napoje z etykietą „zero kalorii” lub „bez dodatku cukru”. Co więcej, analizując wpływ opodatkowania napojów słodzonych na stopień otyłości w państwach, które zdecydowały się wprowadzić podobne rozwiązania wcześniej, nie można stwierdzić, że przyczyniło się ono do ograniczenia tego zjawiska.
Podatek cukrowy spotkał się z negatywnymi uwagami już na etapie prac legislacyjnych. Polskie Towarzystwo Dietetyki wyraźnie zaznaczyło, że aby doprowadzić do poprawy jakości żywienia oraz zmniejszenia częstości występowania nadwagi i otyłości wśród mieszkańców Polski, należałoby wprowadzić systemowe rozwiązania dotyczące zdrowego stylu życia oraz zapewnić dostęp do leczenia niefarmakologicznego w podstawowej opiece zdrowotnej. Wnioskowano, aby całkowicie wykorzystać fundusze pochodzące z interwencji fiskalnych do utworzenia poradni dietetycznych i finansowania poradnictwa dietetycznego prowadzonego przez wykwalifikowanych dietetyków na terenie całego kraju. O priorytetach tego rządu w zakresie wydatków publicznych pisałem już wcześniej, warto jednak na każdym kroku wspominać o rekordowym wsparciu dla mediów publicznych, które każdego roku sięga aż dwóch miliardów złotych. Negatywne skutki gospodarcze związane z pandemią COVID-19 nie zmieniły decyzji władz, aby przeznaczyć te środki na inne cele, na przykład wsparcie ochrony zdrowia.
Krajowa Unia Producentów Soków słusznie zauważyła, że w porównaniu z siłą nabywczą konsumentów w poszczególnych państwach Europy opłata cukrowa to wysokie obciążenie dla konsumentów w Polsce. Zostali obciążeni opłatą pięciokrotnie wyższą w stosunku do średnich zarobków niż konsument w Belgii i ośmiokrotnie wyższą niż konsument we Francji[3].
O tym, że rządzącym chodzi jedynie o zwiększenie wpływów budżetowych, może świadczyć również ocena skutków regulacji załączona do projektu ustawy. Autorzy tej analizy przewidują, że w perspektywie najbliższych dziesięciu lat dochody budżetu państwa z tytułu opłaty cukrowej zwiększą się każdego roku o ponad trzy miliardy złotych. Nawet projektodawcy nie przewidują zatem zmniejszonego spożycia opodatkowanych produktów.
Pamiętajmy, że od czasu przejęcia władzy przez obóz Zjednoczonej Prawicy przede wszystkim to niestabilne prawo i tsunami legislacyjne utrudniają funkcjonowanie przedsiębiorstw w Polsce. Rok 2016 przyniósł rekordowe ponad trzydzieści pięć tysięcy stron aktów prawnych. W 2018 roku zmiany w prawie podatkowym osiągnęły niespotykaną dotychczas skalę. W ostatnich latach liczba wprowadzanych podatków wzrasta. Opłata cukrowa to tylko początek drenowania kieszeni podatników w 2021 roku. Już wkrótce, podobnie jak w przypadku napojów słodzonych, odczujemy wzrost cen innych produktów – efekt wejścia w życie między innymi wielokrotnie odkładanego podatku handlowego. Dodatkowo spośród wszystkich propozycji nowych ciężarów podatkowych na uwagę zasługuje opłata mocowa – znacznie wpłynie na wzrost kosztów energii. To idealne podsumowanie obietnic Jacka Sasina, który zapowiadał rekompensaty za rosnące ceny prądu. Koszty nieudolnej polityki gospodarczej obozu Zjednoczonej Prawicy ponosimy wszyscy. Pamiętajmy o tym za każdym razem, gdy ze zdziwieniem patrzymy na ceny produktów na sklepowej półce lub opłacamy kolejny wysoki rachunek.
[1] Obesity and overweight, World Health Organization, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight (dostęp 13.01.2021).
[2]A. Brończyk-Puzoń, A. Koszowska, Epidemiologia otyłości na świecie i w Polsce, 2014,
[3] Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów, https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/AA96D038A0AAF148C1258506002D0ED3/%24File/210.pdf (dostęp 13.01.2021).
