Luka VAT: co jest prawdą, a co propagandą

Nasza publikacja, autorstwa dwójki wybitnych ekonomistów – Ludwika Koteckiego i Andrzeja Bratkowskiego – powstała na podstawie dostępnej literatury ekonomicznej oraz badań własnych i przedstawia krytyczną analizę szacunków luki VAT opracowywanych przez Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych na zlecenie Komisji Europejskiej.

Głównym powodem publikacji naszego raportu jest wskazanie zagrożeń związanych z wykorzystywaniem tematu problematyki luki VAT do koniunkturalnych celów politycznych.

W rozdziale 2 wyjaśniamy podstawowe pojęcia związane z luką VAT. Opisujemy metody jej szacowania oraz wyjaśniamy ryzyka znaczących błędów pomiaru luki. Błędów – podkreślmy – wynikających z tego, że nie istnieją dane empiryczne pozwalające bezpośrednio zmierzyć rozmiar luki, przez co ewentualne szacunki muszą opierać się na arbitralnie przyjmowanych założeniach.

W rozdziale 3 wykazujemy, że tylko niewielka część luki VAT powstaje w wyniku działań niezgodnych z prawem – i jest to być może jedna z najważniejszych konkluzji naszego raportu.

Rozdział 4 podsumowuje szacunki luki VAT z raportów Komisji Europejskiej. Wyjaśniamy, dlaczego zmiany metodologiczne wprowadzane w kolejnych raportach powodują, że ich wyniki są nieporównywalne.

W rozdziale 5, odwołującym się do dostępnej literatury ekonomicznej, opisujemy silną zależność dochodów z VAT od fazy cyklu koniunkturalnego.

W  rozdziale 6 przedstawiamy wyniki badań ekonometrycznych dla lat 2005–2015, pozwalające oczyścić zmiany wysokości dochodów z VAT z wpływu podstawowych czynników makroekonomicznych – tempa wzrostu PKB i poziomu równowagi zewnętrznej mierzonego udziałem eksportu netto w PKB. Dzięki temu możemy pokazać, że wyeliminowanie wpływ czynników makroekonomicznych powoduje ogromną redukcję skali zmian luki VAT. W tej części konkludujemy, że całkowity ubytek dochodów z VAT wywołany czynnikami o charakterze przestępczym w latach 2008–2015 w stosunku do dochodów uzyskanych w 2007 roku wyniósł niecałe 10 mld zł, czyli około 4,5% kwoty 240 mld zł, przedstawianej opinii publicznej jako rzekomy efekt dramatycznego spadku ściągalności podatku VAT. W rzeczywistości poziom luki VAT przedstawianej jako procent teoretycznych dochodów w latach 2008–2015 wykazywał lekką tendencję spadkową, średnio przyjmując wartość zbliżoną do poziomu z roku 2007 (0,5–2,7 punktu procentowego niższą w zależności od przyjętych założeń).

Uzyskane wyniki nie oznaczają, że w Polsce nie mamy do czynienia z poważnymi ubytkami dochodów z VAT spowodowanymi działalnością przestępczą. Wskazują jedynie, że problem ten w równym stopniu dotyczy lat 2008–2015, jak i wcześniejszych oraz, co najważniejsze, także późniejszych. Mimo wdrożenia przygotowanych przed 2016 rokiem instrumentów ograniczających skalę nadużyć VAT nadal pozostaje ona wysoka – szczególnie jeśli się pamięta, że szacunki Ministerstwa Finansów dotyczące luki VAT są obarczone tym samym błędem, co szacunki sporządzane na zlecenie Komisji Europejskiej, to znaczy nie uwzględniają procyklicznego charakteru dochodów z VAT.

Nie mając dostępu do danych źródłowych, które pozwoliłyby ustalić, w jakim stopniu wzrost dochodów z VAT w latach 2016–2018 jest efektem zmian skali przestępczości, aktywnego zarządzania władz skarbowych zwrotami VAT i sytuacji makroekonomicznej, autorzy postanowili powstrzymać się od prób oczyszczenia wzrostu dochodów VAT w latach 2016–2018 z wpływu czynników makroekonomicznych.

Mamy nadzieję, że nasza publikacja pomoże czytelnikom zrozumieć skomplikowaną problematykę luki VAT i pozwoli uniknąć pułapek przekazu propagandowego na ten temat.

Naszemu raportowi towarzyszą dwa dokumenty źródłowe: raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego Tax Revenue Response to the Business Cycle_IMF oraz raport grupy roboczej Komisji Europejskiej The Concept of Tax Gaps_EC

Raport pierwotnie opublikowany na stronach Instytutu Obywatelskiego w grudniu 2018 roku.

---

O autorach:

dr Andrzej S. Bratkowski – w latach 90-tych ub. wieku doradca wicepremiera L. Balcerowicza i ekspert Zespołu negocjującego Redukcje Zadłużenia wobec Klubu Londyńskiego, w latach 2001-2004 wiceprezes NBP, członek Rady Polityki Pieniężnej w kadencji 2010 – 2016.

Ludwik Kotecki – b. główny ekonomista Ministerstwa Finansów, w latach 2012 – 2015 członek KNF i Przewodniczący Rady BFG. W latach 2009-2012 Pełnomocnik Rządu do Spraw Wprowadzenia Euro w Polsce, w latach 2015-2016 pełnił funkcję zastępcy dyrektora wykonawczego w MFW w Waszyngtonie. Obecnie doradca różnych organizacji międzynarodowych, w tym m.in. UNDP, IBRD i MFW.