Zachęcamy Państwa do zapoznania się z rekomendacjami dotyczącymi edukacji zdalnej w trakcie pandemii, które zostały opracowane przez członków oraz ekspertów Parlamentarnego Zespołu ds. Przyszłości Edukacji.
Rekomendacje ogólne:
Jakość, a nie tylko dostęp
W sferze relacji międzyludzkich, samopoczucia uczniów, rodziców i nauczycieli:
- Więcej zajęć prowadzonych w czasie rzeczywistym.
- Więcej wytycznych, wsparcia i szkoleń dla nauczycieli, uczących efektywnego prowadzenia nauczania zdalnego, a nie jedynie korzystania ze sprzętu i narzędzi do komunikacji.
- Więcej okazji do integracji i socjalizacji.
- Zorganizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zagubionych, zmagających się z gorszym samopoczuciem i pogorszonymi relacjami rówieśniczymi czy też relacjami dorosły – uczeń.
Ujawniły się nowe i pogłębiły istniejące nierówności w dostępie uczniów do edukacji:
- Wypracowanie skutecznej metody monitorowania, odnajdywania i powrotu do szkół uczniów, którzy „zgubili się” w systemie podczas nauczania zdalnego.
- Przygotowanie i uruchomienie programów pomocy uczniom słabszym, dla których miesiące nauki zdalnej są edukacyjną tragedią (np. w Wielkiej Brytanii już mają przygotowane plany pomocy najsłabszym uczniom i gotowy budżet na te cele, już od pół roku dyskutują nad tym, jak je wprowadzić po pandemii).
- Przygotowanie programów podnoszenia kompetencji cyfrowych dla uczniów, którzy takiej pomocy potrzebują.
- Pomoc w zakupie sprzętu i dostępu do Internetu dla uczniów wykluczonych z edukacji zdalnej z powodów technicznych.
Zabrakło uregulowań prawnych pozwalających na stworzenie nauczycielom przestrzeni do pracy zdalnej:
- Uregulowanie prawne spornych kwestii: zdefiniowania pracy zdalnej, jasnego określenia czasu pracy, określenia obowiązków nauczycieli przebywających na kwarantannie.
- Przygotowanie jasnych przepisów dotyczących kompetencji dyrektora jako organizatora zajęć w szkole w czasie pandemii i sprawowania przez niego nadzoru pedagogicznego (monitorowania, hospitowania zajęć, obserwowania lekcji zdalnych, rozliczania nauczycieli z wykonywanych zajęć).
- Określenie kosztów pracy zdalnej (prądu, użytkowania i amortyzacji własnego sprzętu) i ewentualne umożliwienie uwzględnienia ich w ulgach podatkowych.
Brak oficjalnych badań i dyskusji o dydaktycznych efektach nauczania online i zamknięciu szkół, brak oszacowania „straty edukacyjnej” i planu, jak ją zmniejszyć:
- Wykonanie porządnych, reprezentatywnych badań, które w wystandaryzowany sposób zmierzą i porównają do jakiegoś punktu odniesienia to, czego uczniowie nauczyli się w ciągu ostatniego roku. Niezbędne jest oszacowanie straty edukacyjnej, zbadanie różnic między uczniami oraz poznanie preferencji uczniów. Pozwoli to na zrozumienie, jak zmienić nauczanie zdalne, aby było bardziej skuteczne.
- Monitorowanie sposobu prowadzenia nauczania zdalnego w szkołach na różnych poziomach. Umożliwi to zdiagnozowanie problemów (i sukcesów) związanych z prowadzeniem zajęć online w różnych typach szkół, dla uczniów w różnym wieku, i przygotowanie planów naprawczych.
- Monitorowanie realizacji podstawy programowej, aby możliwe było odpowiednio wczesne i oparte na rzeczywistych potrzebach (a nie tylko na odczuciach czy przypuszczeniach) przygotowanie zmian w programach nauczania i egzaminach zewnętrznych dla roczników czasów pandemii.
Brak fachowej pomocy metodyczno-dydaktycznej dla nauczycieli, brak reakcji na spadek efektywności kształcenia:
- Zatroszczenie się o jakość kształcenia zdalnego, nie tylko o dostęp do niego. Monitorowanie efektów nauczania zdalnego.
- Zbudowanie systemu wsparcia dla nauczycieli, zarówno w skali makro, jak i na poziomie szkoły i indywidualnych działań nauczycieli.
- Przygotowanie dla nauczycieli wskazówek i rekomendacji dotyczących prowadzenia efektywnego kształcenia zdalnego:
- pokazujących, jak skutecznie motywować uczniów do pracy zdalnej (uczniowie, którym brakuje motywacji, nie przerabiają materiału, nie uczą się, a czas zaoszczędzony na nauce przeznaczają na gry i oglądanie telewizji);
- zwracających uwagę na fakt, że samodzielna praca uczniów nie zawsze jest efektywna (z samodzielną pracą nie radzą sobie uczniowie słabsi, młodsze dzieci, które potrzebują prowadzenia i wsparcia nauczycieli);
- uczących skutecznego oceniania efektów nauczania zdalnego i zwracających uwagę na prawidłowe wykorzystanie testów (w nauczaniu online nieskuteczne jest prowadzenie testów na ocenę, ale można je wykorzystać jako narzędzie pracy z materiałem, zmuszające do myślenia, powtórzenia i utrwalenia materiału).
- Przygotowanie projektów i programów edukacyjnych odpowiadających na lęki i wyzwania, jakie stoją przed dziećmi w dobie pandemii:
- programów edukacyjnych przekazujących uczniom w przystępny sposób wiedzę o tym, czym są wirusy, jak zapobiegać pandemii, jak chronić siebie i najbliższych przed zachorowaniem;
- programów edukacyjnych uczących, że kompetencje cyfrowe to coś więcej niż tylko techniczne używanie sprzętu i narzędzi do komunikacji, że to również cyberbezpieczeństwo, ochrona własności intelektualnej czy sztuczna inteligencja, ale też takie kompetencje, jak kreatywność, krytyczne myślenie czy elastyczność;
- ustalenie optymalnego czasu trwania lekcji (43% nauczycieli uczestniczących w badaniu Związku Nauczycielstwa Polskiego nie skorzystało z możliwości skrócenia lekcji) oraz przerw, co ma istotne znaczenie dla zdrowia uczniów spędzających cały dzień przed ekranem.
- Zwrócenie uwagi przez ministerstwo edukacji na jakość, a nie ilość, materiałów cyfrowych, programów telewizyjnych czy radiowych. Promowanie przez ministerstwo słabych dydaktycznie i merytorycznie materiałów i programów nie sprzyja jakości kształcenia.
Znacznie obniżyło się zaufanie rodziców i nauczycieli do prowadzonej przez ministerstwo edukacji polityki edukacyjnej w czasach pandemii:
- Przygotowanie szczegółowych planów otwarcia szkół opartych na ściśle przestrzeganych i monitorowanych zasadach, także zdrowotnych, oraz na testowaniu uczniów i ich rodzin.
- Podawanie informacji związanych z działalnością szkół z odpowiednim wyprzedzeniem, bez zaskakiwania rodziców, uczniów, nauczycieli i samorządów.
- Rzetelne informowanie opinii publicznej o niebezpieczeństwach i planach działań rządu w edukacji. Przywrócenie tradycyjnego znaczenia słów (np. nauka „hybrydowa” oznacza, że dla jednej grupy dzieci oprócz zajęć online organizuje się spotkania na żywo, w mniejszych grupach, organizowanych bezpiecznie, ale zapewniających kontakt społeczny).
Rekomendacje szczegółowe:
W sferze relacji międzyludzkich, samopoczucia uczniów, rodziców i nauczycieli:
- Realizacja cyklu szkoleń dla nauczycieli dotyczących metodyki nauczania w formie zdalnej, szczególnie w zakresie wykorzystania metod aktywizujących uczniów.
- Zatrudnienie w szkołach psychologów, uruchamianie szkolnych telefonów zaufania.
Ujawniły się nowe i pogłębiły istniejące nierówności w dostępie uczniów do edukacji:
- Przekazanie rodzicom spełniającym kryterium dochodowe pieniędzy na zakup sprzętu i szybkiego łącza internetowego dla ich dziecka. Doprowadzenie szybkich łącz internetowych do miejscowości bez dostępu do Internetu.
- Wprowadzenie zmian do podstawy programowej informatyki, tak by priorytetem stały się praktyczne umiejętności związane z nauczaniem zdalnym.
- Włączenie w proces nauki zdalnej nauczycieli wspomagających dla uczniów z problemami lub studentów chcących odbyć praktyki w takiej formie.
- Szybka analiza i diagnoza problemu uczniów „znikających” w systemie oraz opracowanie szybkiego rozwiązania tego problemu. Objęcie pomocą psychologiczną, techniczną i dydaktyczną takich uczniów i ich rodzin. Objęcie takich uczniów i ich rodzin specjalnym programem opieki.
Zabrakło uregulowań prawnych pozwalających na stworzenie nauczycielom przestrzeni do pracy zdalnej:
- Ujęcie w ustawie – Prawo oświatowe definicji pojęcia nauczania zdalnego.
- Zmiana rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół. W dobie zamknięcia szkół i realizowania podstawy programowej przez Internet tradycyjne podejście do planu lekcji i godzin nauczania nie ma racji bytu.
- Uregulowanie kwestii wynagradzania pracowników oświaty za pracę w czasie kwarantanny.
- Systematyczne przeprowadzanie badań przesiewowych wśród nauczycieli i innych pracowników szkół.
- Wyposażenie pracowników oświaty w sprzęt ochrony osobistej (maseczki z filtrem, przyłbice, przesłony z pleksi) w miejscu pracy.
Brak oficjalnych badań i dyskusji o dydaktycznych efektach nauczania online i zamknięciu szkół, brak oszacowania „straty edukacyjnej” i planu, jak ją zmniejszyć:
- Opracowanie przez Instytut Badań Edukacyjnych lub uczelnię wyższą rzetelnego raportu na temat zdalnego nauczania, realizacji przez szkoły podstawy programowej oraz monitorowanie sytuacji szkół działających w systemie hybrydowym.
- Przygotowanie specjalnych programów wyrównujących różnice między uczniami w opanowaniu podstawy programowej w czasie pandemii oraz zabezpieczenie budżetu na ich realizację.
- Monitorowanie jakości materiałów cyfrowych, tak aby korzystający z nich nauczyciele i uczniowie mieli pewność ich najwyższej jakości.
- Przegląd podstaw programowych pod kątem odejścia od przyswajania jedynie encyklopedycznej wiedzy na rzecz nauczania umiejętności.
- Postawienie na interdyscyplinarność, nauczanie w blokach międzyprzedmiotowych oraz nauczanie metodą projektów.
Znacznie obniżyło się zaufanie rodziców i nauczycieli do prowadzonej przez ministerstwo edukacji polityki edukacyjnej w czasach pandemii:
- Wprowadzenie zapisów prawnych upoważniających dyrektora szkoły do podjęcia decyzji o nauczaniu hybrydowym bez konieczności uzyskania pozytywnej opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.
- Przeanalizowanie podstawy programowej z uwzględnieniem straty edukacyjnej wynikającej z nauczania zdalnego, okrojenie jej w taki sposób, aby możliwe było zrealizowanie w kolejnych latach najistotniejszego materiału i powtórzenie materiału z lat objętych pandemią.
- Przygotowanie zmian wymogów egzaminacyjnych na lata 2020, 2021 i 2022.
- Określenie jasnych zasad powrotu do szkół oraz rygorów sanitarnych obowiązujących w szkołach.
- Doposażenie szkół/placówek w środki czystości i dezynfekcji niezbędne w czasie obowiązywania reżimu sanitarnego.
- Automatyczne przechodzenie na nauczanie zdalne (hybrydowe) szkół w czerwonych strefach.
